با گذر زمان، حتی قابل‌اعتمادترین تجهیزات اندازه‌گیری هم ممکن است به‌آرامی از محدوده دقت خود خارج شوند. این اتفاق یک‌شبه رخ نمی‌دهد؛ بلکه نتیجه‌ی قرار گرفتن مداوم در معرض حرارت، لرزش، فشار مکانیکی یا تماس با مواد ساینده و خورنده است.
به‌عنوان مثال، یک ترانسمیتر فشار در یک پالایشگاه ممکن است پس از سال‌ها قرار گرفتن در چرخه‌های دمای بالا و بخارات شیمیایی، دچار تغییرات تدریجی در قرائت‌ها شود؛ تغییراتی که به‌سادگی قابل تشخیص نیستند.
در نهایت این انحراف می‌تواند ابزار را از محدوده مجاز آن خارج کند و منجر به کنترل نادرست فرآیند و بروز هزینه‌های سنگین شود. دقیقاً در همین زمان است که کالیبراسیون و تنظیم وارد عمل می‌شوند… اما ترتیب انجام این دو، و حتی اینکه آیا باید تنظیم انجام شود یا نه، می‌تواند تأثیر تعیین‌کننده‌ای بر دقت اندازه‌گیری و فرایند شما داشته باشد.
کالیبراسیون چیست و چگونه انجام می‌شود؟
وقتی یک تجهیز اندازه‌گیری به‌دلیل حرارت، لرزش یا تماس با مواد شیمیایی از محدوده دقت خود خارج می‌شود، کالیبراسیون اولین قدم برای آشکار کردن واقعیت است. کالیبراسیون یعنی مقایسه قرائت‌های دستگاه شما با یک دستگاه مرجع بسیار دقیق که دقت آن با استانداردهای ملی یا بین‌المللی تایید شده است.
در این فرآیند، تکنسین‌ها نقطه صفر، چند نقطه میانی و مقدار فول‌اسکیل را در محدوده اندازه‌گیری دستگاه بررسی می‌کنند.
اگر نتایج در محدوده تلرانس تعیین‌شده توسط سازنده باشد، گواهی کالیبراسیون صادر می‌شود که شامل اطلاعاتی مانند انحرافات اندازه‌گیری‌شده، استانداردهای مرجع استفاده‌شده و شرایط آزمون است.
یک نمونه عملی انجام کالیبراسیون یک تجهیز اندازه گیری را در مقاله دستورالعمل کالیبراسیون ترانسمیتر اختلاف فشار می توانید بخوانید.
چه زمانی و چرا باید کالیبره کرد؟
کالیبراسیون فقط برای ابزار خراب نیست، بلکه بخشی از نگهداری پیشگیرانه محسوب می‌شود و در این موارد الزامی است:
- در بازه‌های زمانی مشخص (معمولاً سالیانه بر اساس الزامات ISO 9001 یا دستورالعمل سازنده)
- پس از شوک، اضافه‌بار یا شرایط کاری شدید
- قبل از اجرای تولیدات حساس یا حیاتی
- پس از تعمیر یا تنظیم دستگاه
بدون کالیبراسیون منظم، ممکن است به اعدادی اعتماد کنید که به‌آرامی در حال هدایت فرآیند — و سرمایه شما — به مسیر اشتباه هستند.
تنظیم چیست و چگونه انجام می‌شود؟
اگر کالیبراسیون نشان دهد که قرائت‌های یک دستگاه خارج از محدوده مجاز هستند، قدم بعدی تنظیم است. در حالی که کالیبراسیون فقط میزان انحراف را اندازه‌گیری می‌کند، تنظیم در واقع عملکرد دستگاه را تغییر می‌دهد تا قرائت‌ها دوباره در محدوده تلرانس قرار بگیرند.
این کار می‌تواند شامل جابجا کردن عقربه، تنظیم نقطه صفر یا محدوده اندازه‌گیری (Zero/Span)، تعویض سنسور فرسوده، یا به‌روزرسانی بخش‌های الکترونیکی داخلی باشد.
در بیشتر موارد، پس از تنظیم، یک کالیبراسیون دوم انجام می‌شود تا دقت بازیابی‌شده تأیید و ثبت شود.
به بیان ساده: کالیبراسیون به شما می‌گوید چقدر قرائت‌ها اشتباه هستند، اما تنظیم آن‌ها را دوباره درست می‌کند. رد کردن تنظیم بعد از یک کالیبراسیون ناموفق، مانند تشخیص مشکل و سپس رها کردن آن بدون انجام تعمیر است.
